مخلوط زایلین در تولید تینر کویر شیمی

شرکت کویر شیمی با یک مقاله ای کامل و مفصل تر در مورد مخلوط زایلین در خدمت شما مشتریان عزیز می باشد.مخلوط زایلین در تولید تینر کویر شیمی نقش بسزایی دارد.

مخلوط زایلین فعلا در ایران در دو پتروشیمی اصفهان و بندر امام تولید می شود.

شرکت کویر شیمی اسپادانا در تولید محصولات تینری خود از مخلوط زایلین استفاده می کند.

تعریف زایلین مخلوط:

زایلین برگرفته از واژه یونانی است.
زایلین (Xylene) یا دی متیل بنزن (C6H4(CH3)2) نام سه ایزومر زایلین یعنی اورتو_زایلین ، متا_زایلین و پارا_زایلین است ولی به دلیل مخلوط بودن این سه ایزومر به آن مخلوط زایلین گفته می‌شود. این ماده با نام “زایلن” نیز شناخته می شود.

زایلین، مایعی بی رنگ و شفاف و یکی از ترکیبات هیدروکربن آروماتیک است که ساختار آن به نحوی است که یک حلقه بنزن با دو گروه متیل در موقعیت های مختلف به آن متصل است.
این ماده قابلیت اشتعال بسیار بالایی دارد و فوق العاده سمی است و فردی که می‌بایست با آن کار کند، باید آموزش های لازم را دیده باشد و وسایل ایمنی رابه طور کامل داشته باشد.

این ماده باید در محیط خنک با تهویه های محیطی مناسب نگهداری شود. نکته دیگر برای نگهداری زایلین این است که این ماده باید دور از اشعه مستقیم آفتاب، گرما و سایر منابع مشتعل نگهداری شود

تولید زایلین:

زایلین ها از جمله مواد مهم پتروشیمی هستند که با اصلاح کاتالیزوری و همچنین کربن زغال سنگ در تولید سوخت کک تولید می شوند. بسته به منبع، در غلظت های 0.5 الی 1 درصد نیز در روغن خام وجود دارد. مقادیر کم در بنزین و سوخت هواپیما موجود است.
زایلن ها عمدتا به عنوان بخشی از مواد معطر BTX (بنزن، تولوئن و زایلن ها) استخراج شده از محصول اصلاح کاتالیزوری معروف به ریفورماتور تولید می شوند. مخلوط زایلن یک مایع کمی چرب و بی رنگ است که معمولاً به عنوان حلال مشاهده می شود.

سالانه چندین میلیون تن زایلین، تولید می شود. در سال 2011، یک کنسرسیوم جهانی ساخت یکی از بزرگترین کارخانه های تولید زایلن در سنگاپور را آغاز کرد.

خطرات زایلین مخلوط:

این گاز بسیار اشتعال پذیر است و  در زیر دمای 17 درجه سانتیگراد می‌تواند در دمای اتاق مخلوط انفجار تشکیل دهد و کربن دی اکسید، پودر مواد شیمیایی خشک کننده، فوم، اسپری یا مه آب برای خاموش کردن آن ممکن است بی اثر باشد زیرا توانایی خنک کردن و سرد کردن این ماده را تا زیر نقطه اشتعال ندارد.

به علاوه آن، بخارات این ماده بسیار سمی است و برخورد آن با چشم باعث بروز سوزش ، سرخی و حتی خسارات جدی شود و تنفس کردن آن باعث ایجاد سردرد، تهوع، گیجی و … شود و باید به سرعت  برای فرد کپسول اکسیژن وصل شود.

با خوردن این ماده، سیستم عصب مرکزی فرد مورد تحریک قرار می‌گیرد و باعث ایجاد مصمومیت و حتی مرگ می‌شود. این ماده با پوست و یا لباس نباید در تماس باشد.

حمل و نقل این ماده می بایست از لباس های حفاظتی و دستکش استفاده شود و لباس های آلوده را از تن خارج کرده پوست را با آب و صابون شستشو دهید.

مطالعات نشان داده که در اثر تماس پوست با ایزومرها زایلین، پوست تحریک شده و باعث ایجاد قرمزی و سوختگی می‌شود. این تاثیرات اغلب پس از گذشت زمانی حدود ۱ ساعت بعد از قطع تماس بهبود می‌یابد.

کاربردهای زایلین مخلوط:

کاربرد اصلی زایلین مخلوط، استفاده از آن در صنعت به عنوان حلال است. زایلین جز 30 ترکیب اصلی در صنعت است که تولید انبوه دارد. از کاربرد های آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

1-زایلن به عنوان مکمل همراه بنزن به بنزین اضافه می‌شود.
2-ایزومر های زایلین به عنوان حلال های صنعتی برای تولید بسیاری از مواد مورد استفاده قرار می‌گیرند.
3-ایزومر های زایلین در واکنش های سنتزی به عنوان واسطه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
4-از زایلین برای ساخت ترفتالیک اسید و دی متیل ترفتالات و اتیل بنزن استفاده می‌شود.
5-در دندان پزشکی در آزمایشگاه بافت شناسی برای پردازش بافت، رنگ آمیزی و پوشش لغزش استفاده می شود.
6-زایلین به عنوان ماده خام در تولید اتیل بنزن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
7-در آزمایشگاه ها برای ساخت یخ خشک برای خنک نگه داشتن مخازن واکنشگر ها استفاده می‌شود.
8-در صنایع چسب سازی برای کاهش دادن ویسکوزیته چسب ها و تولید آنها از زایلین استفاده می‌شود.
9-درصنعت هایی که به مقاومت محصولات در مقابل آب و نفوذ آن نیاز است همچون صنایع ضد آب و تولید خط لوله های انتقال از این ماده به وفور از زایلین استفاده می شود.
10-از زایلن نیز برای شستشوی تجهیزات حمل و نقلی و همچنین ظروف مخزن دستگاه هایی مانند هواپیما و تانکرها استفاده می شود.

از دیگر کاربردهای زایلین میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

1-سوخت جت
2-سموم دفع افات
3-عطر وادکلن
4-لاستیک
5-چسب ها
6-لاک ها
7-چسب ها
8-رنگ و پوشش

ساختار ایزومرهای زایلین:

ایزومر های آن همانند شکل زیر به سه دسته تقسیم می شود(متا، پارا، اورتو):
پارا:Cas: 106-42-3
اورتو:Cas:95-47-6
متا:Cas: 108-38-3
میکس: Cas:1330-20-7

 

خطرات و خوردگی:

این ماده مانند اغلب ترکیبات پتروشیمی فرار و قابل اشتعال است. این ماده حتی می تواند روی آب شناور شود و آتش را گسترش دهد. گرمایش این ماده و یا ظروف حاوی آن ممکن است باعث آتش سوزی یا انفجار شود.

این ترکیب ممکن است باعث خواب آلودگی و سرگیجه شود و می تواند تحریک پوستی متوسط یا شدید را به وجود آورد.

خطر آسپیراسیون در صورت بلعیده شدن و ورود به مجاری تنفسی ممکن است کشنده باشد. مشکوک به آسیب رساندن به جنین است و باید تحقیقات بیشتری پیرامون این مورد انجام شود.
خطرات این ترکیب را جدی بگیرید و پیش از استفاده از آن حتما نکات ایمنی مربوطه را به خوبی مطالعه نمایید.

اثرات و مضرات زایلن:

هنگام کار با این ترکیب نکات ایمنی را رعایت نمایید. عموما تمامی حلال های شیمیایی می توانند سبب آسیب به پوست شوند و در صورت استنشاق موجب سوزش گلو، چشم و سردرد شود.
کاربرد زایلن در صنایع
ساخت اتیل بنزن
سوخت
رنگ و رزین
ساخت چسب
شوینده های صنعتی
حلال (همانند حلال های مهم دیگر از جمله استون ، اتیلن گلایکول ، تولوئن و …)
و…

 اهمیت زایلن در صنعت پتروشیمی ایران

 

۱. محصول آروماتیکی ارزش افزوده‌دار

زایلن (مخلوط ایزومرهای زایلن) یکی از محصولات آروماتیکی است که پس از جداسازی و خالص‌سازی قابل استفاده در صنایع پایین‌دستی است (مثلاً تولید پلیمرها، رزین‌ها، رنگ، چسب، حلال‌ها). پتروشیمی‌هایی که توانایی تولید آروماتیک‌ها را دارند، می‌توانند زایلن را به‌عنوان محصول جانبی یا محصول اولیه تولید کنند.

 

۲. کاهش خام‌فروشی و ارزش افزوده بیشتر

به جای اینکه نفت یا گاز را به‌صورت خام صادر کنیم، با تبدیل آن به محصولات شیمیایی مانند زایلن، ارزش افزوده تولید می‌شود و درآمد ارزی کشور افزایش می‌یابد. صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یکی از بخش‌های اصلی برای جلوگیری از خام‌فروشی شناخته شده است.

 

۳. تأمین مواد اولیه داخلی برای صنایع پایین‌دستی

اگر پتروشیمی بتواند زایلن را به‌صورت قابل قبول و با خلوص لازم تولید کند، صنایع پایین‌دستی (مثل رنگ‌سازی، پوشش‌ها، چسب‌ها، نساجی، پلاستیک و …) نیاز وارداتی خود به زایلن را کاهش می‌دهند.

 

۴. تحقیق و توسعه و نوآوری

گسترش خطوط جداسازی زایلن و ارتقاء فناوری‌هایی مانند کروماتوگرافی صنعتی و فرآیندهای جداسازی ایزومرها، زمینه رقابت در بازار جهانی را فراهم می‌کند.

 

5.صادرات زایلن

چنانچه تولید داخلی به اندازه کافی باشد، بخشی از زایلن می‌تواند به بازارهای خارجی صادر شود، که موجب ارزآوری بیشتر خواهد شد. در بازارهای بین‌المللی محصولات آروماتیکی جایگاه خاصی دارند.

 

نمونه‌ای از تولید زایلن در ایران

 

پتروشیمی بندر امام یکی از مراکز تولید زایلن مخلوط در ایران است. محصول “زایلن مخلوط پتروشیمی بندر امام” به بازار عرضه می‌شود.

 

پتروشیمی نوری در منطقه انرژی پارس تولید ترکیبات آروماتیکی مانند پارازایلن، ارتوزایلن و بنزن را در فهرست محصولاتش دارد.

 

نقش زایلن (و ایزومرهای آن) در پتروشیمی‌های بزرگ ایران — بررسی عملیاتی و تجاری (متمرکز بر «پتروشیمی نوری» و «پتروشیمی بندر امام»)

 

در ادامه نقش زایلن در هر کدام، فرآیندهای کلیدی، ظرفیت‌ها، اثرات پایین‌دستی و چالش‌های مهم را  همراه با منابع مهم شرح خواهیم داد.

 

1) جایگاه و محصولات کلیدی

 

پتروشیمی نوری: محصول اصلی «پارا-زایلن (p-Xylene)» با ظرفیت بالا (حدود ۷۵۰,۰۰۰ تن در سال) است؛ پارازایلن خوراک اصلی تولید اسید ترفتالیک (PTA) و سپس PET (الیاف و بطری‌های پلی‌استری) است.

 

پتروشیمی بندر امام: تولیدکننده‌ی مجموعه‌ای از آروماتیک‌ها از جمله مخلوط زایلن‌ها (Mixed Xylene) با ظرفیت اعلامی حدود ۲۱۴,۵۰۰ تن در سال و نیز پارازایلن مستقل (ظرفیت‌های اعلام‌شده برای p-Xylene نیز در رده صدها هزار تن) است. این مجتمع جزو تولیدکنندگان اصلی BTX (بنزن، تولوئن، زایلن) در کشور است.

 

2) مسیرهای تولید و جداسازی (کوتاه)

 

خوراک آروماتیکی معمولاً از واحدهای ریفورمینگ نفتا یا جریان‌های BTX حاصل می‌شود. استخراج و جداسازی ایزومرهای زایلن (o, m, p) نیازمند واحدهای جداسازی تخصصی است؛ برای جدا کردن p-Xylene معمولاً از فناوری‌هایی مثل جذب سطحی (adsorption) و فرآیندهای مبتنی بر کریستالیزاسیون یا فرآیندهایی مانند Parex (UOP) استفاده می‌شود.

 

3) نقش تجاری و پایین‌دستی

 

پارا-زایلن → PTA → PET: پارازایلن یکی از ارزشمندترین ایزومرهاست چون مسیر صنعتی مشخص و بازار جهانی بزرگ برای تولید PTA/PET دارد. وجود واحد پارازایلن با ظرفیت بالا (مثل نوری) باعث فراهم شدن خوراک برای صنایع الیاف و بسته‌بندی داخلی می‌شود و ارزآوری ایجاد می‌کند.

 

مخلوط زایلن (مثل بندر امام) به‌عنوان حلال و خوراک برای صنایع رنگ، چسب، جوهر و نیز خوراک واحدهای جداسازی ایزومرها (برای تولید p-Xylene تجاری) اهمیت دارد. عرضه‌ی مخلوطِ زایلن داخلی می‌تواند نیاز وارداتی صنایع پایین‌دستی را کاهش دهد.

 

4) مزایای اقتصادی برای ایران

 

افزایش ارزش‌افزوده: تبدیل هیدروکربن‌ها به محصولات آروماتیکی و سپس به PTA/PET جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد درآمد بیشتر.

 

زنجیره تأمین داخلی: وقتی پتروشیمی‌هایی مانند نوری و بندر امام پارازایلن یا مخلوط زایلن تأمین می‌کنند، صنایع پایین‌دستی (نساجی، بسته‌بندی، رنگ‌سازی) کمتر به واردات وابسته می‌شوند.

 

5) چالش‌ها و ریسک‌ها

 

نیاز به فناوری جداسازی پیشرفته: جداسازی اقتصادی p-Xylene از مخلوط زایلن نیازمند تکنولوژی‌های خاص (مثل Parex) و سرمایه‌گذاری بالا است؛ نبود این فناوری یا محدودیت دسترسی می‌تواند بهره‌وری را کاهش دهد.

 

نوسان قیمت جهانی آروماتیک‌ها: قیمت بنزن/تولوئن/زایلن و بازار جهانی PTA/PET روی سوددهی تأثیر مستقیم دارد.

 

مسائل زیست‌محیطی و ایمنی: تولید و نگهداری زایلن و پارازایلن خطرات اشتعال و آلودگی دارند؛ پایش و تجهیزات کنترلی لازم است.

 

موانع صادرات و بازارهای بین‌المللی: تحریم‌ها، هزینه‌های حمل‌ونقل و رقابت منطقه‌ای (خاورمیانه و چین) می‌تواند بازارهای صادراتی را تحت فشار قرار دهد.

 

6) پیشنهادهای فنی و راهبردی (برای تقویت نقش زایلن در زنجیره پتروشیمی)

 

1. سرمایه‌گذاری در واحدهای جداسازی p-Xylene (فناوری‌های جذب/کریستالیزاسیون یا خرید لایسنس Parex) تا ارزش افزودهٔ پارازایلن داخلی افزایش یابد.

 

 

2. ایجاد یا گسترش واحدهای PTA و PET داخلی تا پارازایلنِ تولیدی داخل به محصولات با ارزش بالاتر تبدیل شود (کاهش صادرات خوراک خام و افزایش تولید نهایی).

 

 

3. تنوع بازارهای صادراتی و قراردادهای بلندمدت با مشتریان منطقه‌ای برای کاهش تأثیر نوسانات قیمت.

 

 

4. تقویت استانداردهای ایمنی و مدیریت زیست‌محیطی در تمام مراحل تولید، ذخیره و حمل‌ونقل زایلن.

 

خلاصهٔ سریع

 

پتروشیمی نوری تمرکز قوی روی پارازایلن و ظرفیت بالای تولید دارد — این برای تأمین خوراک PTA/PET حیاتی است.

 

پتروشیمی بندر امام تولیدکنندهٔ قابل توجه مخلوط زایلن و دیگر آروماتیک‌هاست؛ نقش مهمی در تأمین حلال‌ها و خوراک جداسازی ایزومرها دارد.

 

برای افزایش ارزش‌افزوده و مقاومت در برابر نوسانات بازار، ایران نیاز به سرمایه‌گذاری در جداسازی ایزومرها، ایجاد واحدهای PTA/PET و توسعه بازارهای صادراتی دارد.